Projekt Moreszet

Zbiórka funduszy na odnowienie macew, nagrobków, porządkowanie Kirkutu Częstochowskiego.

—

Cmentarz żydowski w Częstochowie został założony w 1799 r. poza ówczesnymi granicami miasta, na prawym brzegu rzeki Warty, w pobliżu wsi Kucelin. Wcześniej częstochowscy Żydzi byli chowani w pobliskim Janowie.

Pierwszy pogrzeb odbył się w 1800 r. Pochowano wtedy Izaaka syna Moszka. Przez ponad dwa lata na jego grobie trzymano straż, ponieważ obawiano się, że zostanie zbezczeszczony. Sytuacja ustabilizowała się, gdy w kolejnych latach przybyło grobów. W 1816 r. pochowano pierwszą kobietę – Brajndlę żonę Bera Ginzburga. W 1907 r. wybudowano murowane ogrodzenie nekropolii.

Podczas II wojny światowej cmentarz został częściowo zdewastowany, jednak przetrwał w relatywnie dobrym stanie do końca wojny. Na terenie nekropolii hitlerowcy przeprowadzali liczne egzekucje Żydów z tutejszego getta. Chowano tutaj także ciała Żydów pomordowanych w mieście.

• W lutym 1943 r. na Rynku Warszawskim niemieccy żandarmi rozstrzelali za uchylanie się od pracy 9 Żydów z małego getta. Zwłoki pochowano na cmentarzu żydowskim.
• 6 marca 1943 r. na ul. Jaskrowskiej 1/6 niemieccy żandarmi rozstrzelali z powodu niestawienia się na apelu 10 Żydów z małego getta. Ustalono nazwiska ofiar: Amsterdamer, Cymermanowa, Cymermanówna, Gliksmanówna. Zwłoki zakopano na cmentarzu żydowskim.
• 20 marca 1943 r. niemieccy żandarmi rozstrzelali na cmentarzu żydowskim około 180 Żydów z małego getta. Zwłoki zakopano w miejscu egzekucji.
• W maju lub czerwcu 1943 r. żandarmi rozstrzelali w fabryce Horowiec i S-ka 8 Żydów. Ustalono nazwiska 3 ofiar: Engel Estera (lat około 28), Horowiec Lajb (lat około 38, inżynier), Horowiec Szmul (lat około 34, inżynier). Zwłoki zakopano na cmentarzu żydowskim.
• 27 czerwca 1943 r. żandarmi i członkowie straży fabrycznej rozstrzelali na ul. Nadrzecznej 54 grupę 50 Żydów ukrywających się w schronie. Ustalono nazwiska 12 ofiar: Bukowska (brak imienia), Bukowski (brak imienia), Gotfryd (brak imienia, lat 40), Gotfryd (brak imienia, lat 10), Jesionowicz Moniek, Krauze Aron Josek (lat 60), Krauze Ruchla (lat 55), Moszek (brak imienia, lat 22), Orbach Jakub, Szynkarska Estera (lat 35), Szynkarska (brak imienia, lat 10), Szynkarski Fajwel (lat 40). Zwłoki zakopano na cmentarzu żydowskim.
• 20 lipca 1943 r. żandarmi rozstrzelali na cmentarzu żydowskim około 400 Żydów z „Hasagu” i z fabryki przy ul.Garibaldiego. Zwłoki zakopano w miejscu zbrodni.
• 20 marca 1944 r. członkowie niemieckiej straży fabrycznej rozstrzelali na cmentarzu żydowskim 15 dzieci żydowskich w wieku 1-14 lat, przywiezionych z Dęblina. Zwłoki zakopano w miejscu egzekucji.
• W październiku lub listopadu 1944 r. członkowie niemieckiej straży fabrycznej rozstrzelali na cmentarzu żydowskim 15 dzieci żydowskich w wieku 1-14 lat, przywiezionych z Dęblina. Zwłoki zakopano w miejscu egzekucji^[1.1].

Na cmentarzu znajduje się pomnik wzniesiony na zbiorowej mogile rozstrzelanych w 1943 r. Żydów z getta w Częstochowie. Napis na pomniku głosi: „Bratnia mogiła setek ofiar małego getta i obozu Hasag, których życie w 1943 r. przecięła zbrodnicza ręka okupanta. Cześć ich pamięci.”
Drugi pomnik wzniesiono ku czci poległych członków Żydowskiej Organizacji Bojowej.

Po wojnie okoliczne ludność wykradała najcenniejsze płyty nagrobne z terenu cmentarza. W 1950 r. ówczesne władze miejskie podjęły decyzję o włączeniu cmentarza w obręb terenów rozbudowywanej Huty Częstochowa. Od tego momentu dostęp do nekropolii był mocno utrudniony. Pomimo pierwszych obaw o dalsze losy nekropolii, okazało się, że ta decyzja ocaliła częstochowski cmentarz. Uległ on jednak postępującej dewastacji. Zniszczona została większa część ogrodzenia, a przez teren cmentarza robotnicy huty poprowadzili sobie nielegalną ścieżkę, która istnieje do czasów obecnych.

Ostatni oficjalny pochówek odbył się 3 maja 1970 r. (Albert Dawid), jednak do 1973 r. odbywały się jeszcze pojedyncze „nielegalne” pochówki.